Nie widzimy lub nie chcemy jej widzieć, gdy już jesteśmy dorośli. Cóż bowiem miałoby przynaglać do niej nasze miłosne, dziecięce pretensje? W końcu, co jeszcze może kryć w sobie ciekawego dla współczesnego człowieka rzecz z dalekiego dzieciństwa?
Choć lalkę zwykło się uważać jako domenę świata dziecięcego, to jednak dopiero na początku XVIII wieku została zaprojektowana de facto pierwsza lalka o dziecięcych proporcjach. Jednocześnie trzeba było czekać cały wiek, nim pojawiły się piękne i pożądane do dziś przez kolekcjonerów antyków – french bebes. Niedługo później, lalki ''bobasy'' zaczęto sprzedawać komercyjnie. Niemieckie lalki były nieco tańsze w produkcji, dlatego też w owym czasie były bardziej popularne. Łatwiej jest je również nabyć dziś. XIX wiek, to czas, gdy lalka staje się czymś masowym. Obniżyły się koszty jej produkcji, dzięki czemu, coraz więcej ludzi mogło sobie na nią pozwolić...
Największe lalkowe fabryki mieściły się w Niemczech i Francji. Do najważniejszych francuskich manufaktur zaliczyć można:
Jumeau (Pierre Francois Jumeau), działała w latach 1840 – 1899. Wykonywała lalki z masy papierowej, chińskiej porcelany oraz biskwitowe główki. Najbardziej znana była z Bebe dolls, prócz tego produkowała Fashion dolls. Emile Jumeau eksperymentował z mechanizmami: zamykanych oczu, mówiącym czy chodzącym. To dzięki niemu lalka zyskała oczy o ludzkim spojrzeniu, tzw. paperweight eyes.
Bru Jne&Cie (Casimir Bru), która działała w latach 1866 – 1899. Większość Bru lalek było biskwitowych. Stanowiły one jedne z najpiękniejszych i najbardziej cenionych biskwitek jakie kiedykolwiek powstały. Bru miał trzy podstawowe rodzaje lalek: Lady fashion doll, Bebe bru oraz Bru doll. Casimir był także twórcą lalki, która posiadała mechanizm pozwalający na zmianę wyrazu twarzy.
SFBJ (Societe Francaise de Fabrication de Bebes et Jouets), która wchłonęła fabryki gigantów, będące w nieciekawej sytuacji finansowej. Działała od 1899 roku do najprawdopodobniej początku 1960 roku. Większość lalek tej firmy miało biskwitową główkę i ciało na kompozycie.
Wśród najważniejszych niemieckich fabryk wyróżnić można:
Armand Marseille, jeden z najbardziej znanych twórców biskwitek. W 1890 roku Armand stworzył pierwszą lalkową główkę. W szczytowym momencie fabryka wytwarzała nawet 1000 główek dziennie. Wśród wielkiej różnorodności, firma oferowała duży wybór lalek dla dzieci (np. bardzo popularną Dream baby). W 1919 roku na mocy połączenia fabryki Heubach z AM, powstaje Zjednoczona Fabryka Porcelany Koppelsdorf.
Kestner, jako jeden z niewielu produkował całe lalki. Była to pokoleniowa firma działająca w latach 1820–1938. Produkowała lalki z drewna, papier–mache, chińskiej porcelany oraz biskwitki. Wszystkie lalki Kestnera cechują się niezwykłą jakością i precyzją wykonania.
zdjęcie, źródło: Zbiory prywatne
W lalkowej kwestii również Polska radziła sobie nie najgorzej. W 1884 roku w Kaliszu powstała bowiem słynna fabryka zabawek Szrajerów. Do korpusów lalek np. z masy papierowej dodawano zazwyczaj celuloidową główkę, ręcznie malowaną. Oczy były szklane, włosy moherowe, ewentualnie ludzkie (czyli standardowy zestaw jak u większości lalek gigantów XIX wieku. W tym czasie często także oczy wzbogacone były o mechanizm zamykający, popularne były również tzw. flirty eyes – ruchome oczęta, patrzące w bok bądź podobnie spoglądające duże i okrągłe tzw. googly eyes).
zdjęcie, źródło: FB Muzeum Osiakowskich
Niektóre lalki były dosyć sporych rozmiarów. Szrajer z powodzeniem eksportował swoje lalki za granicę.
W latach 40., niejaki Theodor Reinke przejmuje kaliską fabrykę. Niestety lalkom tym było daleko do tych z czasów świetności fabryki Szrajerów. Lalki z kaliskiej fabryki można zobaczyć w Muzeum Zabawek w Toruniu czy Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach.
zdjęcie, źródło: FB Muzeum Osiakowskich
''Istnieją bez wątpienia rzeczy, które są przezroczyste'' – powiedział niegdyś Arystoteles (M. Bieńczyk, Przezroczystość, Kraków 2007, s. 31). Czy lalka faktycznie jest jedną z nich?
opracowanie: mgr Agnieszka Kot
Bibliografia
Bachmann, C. Hansmann, Dolls the wide world over, German 1971.
Bieńczyk, Przezroczystość, Kraków 2007.
J. Foulke, Focusing on dolls, Maryland 1988.
D. Herlocher, Warman's dolls field guide, New York 2006.
C. E. King, The collector's history of dolls, New York 1977.